Cmentarzysko z epoki brązu w pobliżu wioski Milno
Dodane przez Remek dnia Stycznia 26 2011 09:51:16
Przedstawiamy ciekawy materiał o wykopaliskach archeologicznych w pobliżu Milna. Dzięki uprzejmości ukraińskiego archeologa, Pana Wasila Ilcziszina z Tarnopola, który osobiście prowadził prace wykopaliskowe w Milnie i jest współautorem tekstu. Tłumaczenie z języka ukraińskiego dla strony "Milno na Podolu" - Remigiusz Paduch.
Wasil Ilcziszin DP OASU "Podolska archeologia" Tarnopol
Tetiana Goszko Instytut Archeologii NAN Ukrainy
CMENTARZYSKO KULTURY WYSOCKIEJ
W POBLIŻU WIOSKI MILNO NA TARNOPOLSZCZYŹNIE
Rozdział wprowadza do naukowego obiegu materiały z cmentarzyska kultury wysockiej, które autor odkrył podczas pracy grupy badawczej ekspedycji DP OASU "Podolska archeologia" w 2007 r. w pobliżu wioski Milno w Zborowskim Rejonie na Tarnopolszczyźnie. Podano ogólną charakterystykę zabytku, odkrytego pochówku, towarzyszącego inwentarza oraz rezultaty analizy miedzianej szpili z pochówku I.
Słowa kluczowe: cmentarzysko, pochówki, kultura wysocka, szpila, analiza spektralna.
Wielokulturowa osada Milno-I, którą odkryli w 2005 roku W. Ilcziszin i M. Bigus mieściła się we wschodniej okolicy wioski Milno w Zborowskim Rejonie. Przy końcu sierpnia 2007 roku podczas badania osady (przy jej północno-zachodniej części) natrafiono na skupiska zwapniałych kości razem z fragmentami ceramiki kultury wysockiej (rys. 1). Kości były skoncentrowane na obszarze 10x5 m i rozciągnięte pługiem po zboczu wzgórza. Zebrano razem około dwudziestu drobnych przepalonych fragmentów czaszki i innych kości.
Wówczas z pomocą nauczyciela historii Michaiła Horisznego i uczniów szkoły w Milnie, na miejscu odkrycia pozostałości po kremacji przeprowadzono prace poszukiwawcze. Na zachodnim stoku językopodobnego występu, gdzie zlokalizowano osadę, założono wykop o rozmiarach 8 x 1 m, zorientowany według osi wschód-zachód. Podczas badań archeologicznych natrafiono na niewielką warstwę kulturową, która zalegała na głębokości 0,35-0,40 m od poziomu współczesnej powierzchni.
Rys. 1. Milno. Szkic rozmieszczenia cmentarza i plan wykopu sondażowego.
(kliknij żeby powiększyć)
a - plan wykopu sondażowego
b - zabezpieczona część wykopu
1 - wielokulturowa osada Milno I
2 - cmentarzysko kultury wysockiej Milno I-a
Zasadnicza część znalezisk została odkryta na głębokości 0,15-0,35 m i reprezentowały ją fragmenty ceramiki cienkościennych i grubościennych naczyń, w części których występowały domieszki drobnego piasku i dużej ilości szamotu. Większość fragmentów ceramiki miała właściwości dwubarwnego przełomu, zewnętrzna powierzchnia jasnobrązowa, wewnętrzna - czarna albo ciemnoszara. Na jednym z fragmentów był obecny nalepiony wałek (rys, 2, 8). Oprócz tego w kwadracie 4a na głębokości 0,25 od poziomu współczesnej powierzchni ujawniono niewielki krzemienny skrobak (rys. 2, 7), wyprodukowany z odłupka rozmiarów 4x3 cm i grubości 0,5 cm, gdzie jedna z dłuższych krawędzi była retuszowana podwójnym retuszem prostopadle do krawędzi roboczej. Pierwszy rząd nacięć (fasetek) miał wielkość 3-4 mm, drugi 1-2 mm.
Calec o wyglądzie jasnobrązowej gliny z przebarwieniami zalega pod warstwą orną na głębokości 0,35 m. Po oczyszczeniu dna wykopu zaobserwowano dwie plamy, które okazały się śladami jam.
Północne i południowe kontury pierwszej plamy (kwadrat 2a) nie były tak czytelne, jak ich centralna część.
Rys. 2. Milno. Grób nr 1. Inwentarz grobu.
(kliknij żeby powiększyć)
1 - brązowa szpila
2 - krzemienny odłupek
3 - kości
4 - warstwa orna
5 - glina calcowa
6 - jama grobowa
7 - krzemienny skrobak (warstwa kulturowa)
8 - ceramika (warstwa kulturowa)
Jama na planie miała kształt zbliżony do owalu, jej rozmiary po osi północ-południe wynosiły 1,9 m, po osi zachód-wschód - 1 m. Dłuższą krawędzią była zorientowana według stron świata z niewielkim odchyleniem na wschód, co, możliwe że wskazuje na południową orientację pochówku, tradycyjną dla obrządku grzebalnego kultury wysockiej (2). Głębokość jamy - 10-13 cm od zarejestrowanego poziomu. Przy badaniu jamy w jej środkowej części zauważono dwa fragmenty rurkowatych kości w bardzo złym stanie zachowania, które znajdowały się prawie prostopadle jedna na drugiej (rys. 2, 3). Oprócz tego w wypełnieniu jamy znaleziono kilka drobnych fragmentów lepionej ceramiki i krzemiany odłupek (rys. 2, 2), które mogły trafić tutaj z warstwy kulturowej. Na głębokości 0,35 m od poziomu powierzchni dna odkryto miedzianą szpilę, która znajdowała się w północno-zachodnim kącie jamy, prawie w pionowym ułożeniu ostrym końcem do góry.
Rys. 3. Milno. Szpila z grobu nr 1 z zaznaczonym miejscem szlifu.
(kliknij żeby powiększyć)
Była ona wyprodukowana z kutego czterograniastego miedzianego drutu w środkowej części grubości 3x3 mm, w dolnej - spłaszczona i zaostrzona. Główka szpili została rozklepana na cienką wstęgę szerokości 4 mm i zakręcona w jedną pętlę średnicy 6 mm i z zagiętym w zygzak końcem. Długość w takim położeniu 9 cm, w rozprostowanym - 10 cm (rys. 2,1) (3). Tego typu szpile odkryto we wczesnowysockim Petrykowskim cmentarzysku koło Tarnopola (pochówki 17 i 25), które znajduje się o 35 km na południe od badanego miejsca. Podobne ozdoby spotyka się w pochówkach wczesnej i środkowej fazy kultury wysockiej (4) znanych z cmentarzysk w Ługomu i Wysocku. Oprócz kultury wysockiej taki typ szpil spotyka się w sabatyńskich, komarowskich, Noa, białogrudowskich i białozierskich kulturach epoki późnego brązu (6). Zły stan zachowania kości prawdopodobnie jest wynikiem wysokiej kwasowości gleby.
Druga jama grobowa została odkryta prawie 2 m na zachód od grobu nr 1. Zbadano prawie połowę jamy, która miała wygląd półowalu o rozmiarach 1x1,2 m, zorientowanego dłuższą stroną na osi północ-południe. W związku ze złymi warunkami pogodowymi grób nr 2 zabezpieczono do dalszych badań w następnym sezonie.
Tak więc, w rezultacie terenowych badań odkryto nowe cmentarzysko kultury wysockiej i zbadano pojedyncze groby wziemne. Ich wiek można datować w granicach NaA1-NaA2.
Szpila z grobu została poddana badaniom spektralnym i metaloznawczym. Podczas wizualnego badania zauważono chropowatość powierzchni przedmiotu, która występuje przy wolnym kuciu. Szlif zrobiono szlakiem polerowania powierzchni na krawędzi w pobliżu ostrza (rys. 3). Po wytrawieniu odsłoniła się zdeformowana włóknista struktura.
Tabela spektralnej analizy szpili (an. 171).
Sn | Pb | Zn | Bi | Ag | Sb | As | Fe | Ni | Co | Al. |
0,1 | 0,02 | 0 | 0,002 | 0,006 | 0,1 | 0,15 | 0,06 | 0,03 | 0 | 0,005 |
Mikrotwardość metalu wynosi 139,2 kg/mm². Wizualne i mikrostrukturalne badania pozwalają na stwierdzenie, że szpila była wykonana wolnym niepełnym zimnym kuciem przy temperaturze do 300ºC ze stopniem ściśnięcia metalu do 80%. Szpilę sporządzono z wytopionej miedzi z powiększoną zawartością ołowiu (0,02%). W takim metalu podczas kucia w stanie gorącym mogły wystąpić pęknięcia. A więc wybrane warunki temperaturowe były usprawiedliwione technologicznie.
Rys. 4. Korelacyjny wykres graficzny koncentracji domieszek do miedzi.
(kliknij żeby powiększyć)
Po lewej – Milno I. Po prawej – bransoleta ze skarbu abramowskiego.
Oprócz niewielkiej kolekcji z Petrykowa chemiczny skład metalowych wyrobów kultury wysockiej nie był dotąd przedmiotem badań. Charakterystyczną cechą tego metalu jest występowanie arsenu (8). Według składu chemicznego metal szpili znacząco różni się tak od metalu petrykowskiego, jak i od wyrobów epoki późnego brązu, badanych przez E. Czernich (9). Odmienność szpili z Milna polega na występowaniu w próbie kobaltu i niskiej zawartości niklu. Taki metal E. Czernich uważa za nieustalony i przyrównuje do wołgo-kamskiej grupy chemicznej (10). Uważamy za niezbędne zaznaczyć, że występowanie kobaltu i niska zawartość niklu są charakterystyczne dla kultur eneolitu - średniego brązu: trypilskiej, jamnej, połtawkińskiej i średniodnieprowskiej (11). W epoce późnego brązu znane są tylko pojedyncze wypadki podobnego składu metalu (12) (rys. 4).
W ten sposób problem pochodzenia metalu z Milna jest daleki od rozwiązania. Chociaż, naszym zdaniem, może ukrywać się w genetycznym typie miejscowych złóż.
Przypisy:
(1) Бігус М. Б. До археологічної карти Тернопілля: нові пам’ятки на Волино-Подільському порубіжжі. МДАПВ. Львів, 2006. Вип. 10. S. 252.
(2) Бандрівский М. С. Могильник в Петрикові біля Тернополя в контексті поховального обряду висоцької культури. Львів, 2002. S. 134. Rys. 40.
(3) Строцень Б. С. Звіт про пам’яткоохоронні дослідження ( шурфування ) в історичних частинах міст Тернопільської області та розвідки на території Тернопільської області. Тернопіль, 2007. S. 54-56.
(4) Бандрівський M., Крушельницька Л. Основні періоди розвитку висоцької культури ( за матеріалами поховальних пам’яток ). Записки НТШ. Львів, 1998. T. CCXXXV. Rys. 7, 4, 24, 34.
(5) Sulimirski T. Kultura wysocka. Kraków, 1931. Tabl. XXV, 1-7.
(6) Шарафутдинова И. Н. Бронзовые украшения сабатиновской культуры. Межплеменные связи епохи бронзы на територии Украины. Киев, 1987. S. 72-73.
(7) Строцень Б. С. Звіт про пам’яткоохоронні дослідження ( шурфування )... S. 57.
(8) Гошко Т. Ю. Метал доби пізньої бронзи з Тернопільського краэзнавчого музею. Археологія. 2006. Nr 2. S. 77-85.
(9) Черных Е. Н. История древнейшей металлургии Восточной Европы. Москва, 1976. S. 302.
(10) Tamże.
(11) Tamże. Tabl. an. V-XIII.
(12) Tamże. Tabl. 2, an. 4306.
Z Wikipedii - Kultura wysocka
Kultura wysocka – jedna z grup kulturowych epoki brązu. Wykształciła się w X w. p.n.e. na wschodnich połaciach kultury łużyckiej, na południowym Wołyniu, górnym Bugiem, Styrem i Seretem.
Jej nazwa pochodzi od nazwy miejscowości Wysocko Wyżne w obwodzie lwowskim. Ze względu na to, że wykazuje wiele cech wspólnych z kulturą łużycką, bywa też traktowana jako jej wschodni odłam. W VI i V w. p.n.e. kultura wysocka dostała się w obszar wpływów scytyjskich i stopniowo zaczęła tracić swój odmienny charakter
