Kościół w Milnie
Dodane przez Remek dnia Września 16 2008 20:05:10
[źródło: Światosław Lenartowicz "Kościół parafialny p.w. Św. Jana Chrzciciela w Milnie" w: "Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej" - "Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego Województwa Ruskiego" tom 13. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Jana K. Ostrowskiego. Kraków 2005, wyd. Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie.]
HISTORIA KOŚCIOŁA I PARAFII W MILNIE
Milno należało przez długi okres do parafii rzymskokatolickiej w Załoźcach. Pierwszy kościół obrządku łacińskiego - a właściwie murowana kaplica publiczna - powstał w wiosce w 1872 roku, staraniem Sebastiana Krąpca. Tu się możemy pochwalić, że na naszej stronie internetowej mamy o tym trochę informacji (korespondencje księdza wikariusza z Załoziec), do których nie dotarł autor opracowania.
W roku 1873, czyli rok po zbudowaniu, kaplica - fundacji pobożnego włościanina Sebastiana Krąpca - została poświęcona, ale jeszcze przez wiele lat w wiosce nie było własnego, stałego księdza. Msze święte odprawiali kapłani dojeżdżający z Załoziec. Pierwsza ekspozytura w Milnie powstała w roku 1900 i obejmowała cztery wioski: Milno, Gontową, Ditkowce i Mszaniec. W 1908 roku ekspozytura została zredukowana do samego Milna i Gontowej. Dwa lata później, w 1910 roku, władze austriackie (Ministerstwo Wyznań) zezwoliły na utworzenie samodzielnej parafii. Niestety, udało się to zrealizować dopiero za niepodległej Polski, w 1925 roku. Od tego roku zaczęła działać parafia rzymskokatolicka w Milnie, początkowo w składzie dekanatu brodzkiego, a od roku 1933 w nowoutworzonym dekanacie zborowskim. Na jej terenie znajdowały się dwie świątynie: kościół p.w. Świętego Jana Chrzciciela w Milnie i zbudowana w 1927 roku kaplica publiczna w Gontowej.
Sam kościół w Milnie był już za mały w chwili utworzenia ekspozytury. W 1905 roku wizytatorzy zalecili rozbudowę świątyni, jednak ekspozytor, ksiądz Jan Jachimowicz, nie posiadał odpowiednich środków. Prace rozpoczęły się trzy lata później, w 1908 roku (wg projektu nieznanego autora). Przy pracach był też zatrudniony młody architekt rodem z Reniowa, Wawrzyniec Dayczak, w późniejszych latach projektant wielu kościołów w tej części Podola. W kościele mileńskim zaprojektował fasadę i wieżę. W 1910 roku nowa budowla była już nakryta dachem, a w 1914 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie świątyni.
Niedługo cieszyli się Milnianie swoim nowym kościołem. W tym samym roku wybuchła I wojna światowa. Kościół został zniszczony. Odbudowano go w połowie lat XX-tych, pod kierownictwem inżyniera Dajczaka, jednak w nieco zmienionej formie, czego autor projektu później żałował, twierdząc że "efekt był gorszy od dawnego".
Około 1925 roku wybudowano także nową plebanię, a w latach 30-tych staraniem księdza proboszcza Aleksandra Markiewicza i parafian uzupełniono wyposażenie (ołtarz boczny, ambona i dwa konfesjonały). W okresie międzywojennym przy parafii działały: Bractwo Różańcowe, Trzeci Zakon Św. Franciszka, Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary.
Kres parafii rzymskokatolickiej w Milnie przyniosła II wojna światowa. Powtarzające się ataki ukraińskie w latach 1944-1945 spowodowały ewakuację polskich mieszkańców wioski do Załoziec, a potem dalej na zachód. W powojennej Polsce zwarte grupy dawnych Milnian osiadły w Chociszewie, Mieszkowicach i Byczynie. Ostatni proboszcz, ksiądz Aleksander Markiewicz, musiał opuścić Milno 26 grudnia 1944. Po wojnie kościół był używany jako magazyn zboża, później chemikaliów - i stopniowo popadł w ruinę.
WYGLĄD I WYPOSAŻENIE KOŚCIOŁA
Milniański kościół stał w południowo-wschodniej części wsi, na dawnym przysiółku Bukowina, obok drogi prowadzącej do Gontowej, w pięknym otoczeniu lipowego starodrzewu. Była to trójnawowa budowla z ciosów kamiennych, wewnątrz częściowo otynkowana, z dwuspadowym dachem, wieżą wzorowaną na wieży Kościoła Mariackiego w Krakowie. Dach, wieża i wieżyczka sygnaturki były pokryte blachą. Po pełny, napisany w języku fachowym opis świątyni w Milnie, odsyłamy zainteresowanych do oryginalnego źródła. W tym miejscu pozwolimy sobie tylko zacytować kilka uwag autora z podsumowania:
"Budowla prezentuje wiele cech świadczących o ambicji fundatorów i twórców, zaskakujących jak na wiejską świątynię. Należą do nich kamienny budulec, solidne opracowanie murarsko-kamieniarskie, skala i złożony program przestrzenny, wcale bogaty program dekoracyjny fasady oraz efektowna forma hełmu, nawiązująca wprost do wieży kościoła Mariackiego w Krakowie."
"Monumentalna neogotycka świątynia jest ważnym elementem w krajobrazie wsi. Jej widoczna z daleka wieża, wzorowana na sławnym krakowskim zabytku, niewątpliwie miała stanowić akcent ideowy, podkreślający polskość i łacińskość miejscowej społeczności."
Autor opracowania wymienił także następujące elementy wyposażenia kościoła:
- ambona drewniana z 1936 z rzeźbami ewangelistów (wykonana w warsztacie J. Wojtowicza w Przemyślanach),
- kamienna kropielnica,
- z naczyń liturgicznych m.in. monstrancja, kielich i dwie puszki.
Naczynia liturgiczne i ozdobne szaty ksiądz proboszcz Markiewicz zabrał ze sobą do Polski i rozdał potem parafianom w Bojkowie, gdzie po wojnie zamieszkał, i w Byczynie. Kuria biskupia w Lubaczowie próbowała później te przedmioty odzyskać, ale wynik ich starań nie jest znany.
Artykuł był pierwotnie opublikowany na portalu internetowym "Olejów na Podolu" www.olejow.pl
DODATKOWE INFORMACJE ZE SCHEMATYZMÓW DUCHOWIEŃSTWA RZYMSKO-KATOLICKIEGO:
1905 (1)
W Milnie mieszkało 1420 wiernych wyznania rzymsko-katolickiego, w Gontowie 376.
W Milnie był kościół murowany, a w Gontowej kaplica publiczna, w których codziennie odprawiano obrzędy sakralne.
1925 (2)
Parafia Milno liczyła 1393 wiernych wyznania rzymsko-katolickiego.
1939 (3)
Liczba dusz katolickich w parafii: 1686.
Ostatnia wizytacja kanoniczna miała miejsce w 1928 r.
Wśród parafian działają stowarzyszenia:
- Stowarzyszenie Różańca Żywego
- Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary
- Trzeci Zakon św. Franciszka
Przypisy:
(1) Catalogus universi venerabilis cleri saecularis et regularis Archidioecesis Leopoliensis rit. lat. pro Anno Domini MCMV. Exhibetur status Archidioecesis ad diem 1. Januarii 1905, quo schematismus typo mandatus extitit. Leopoli. Impressum in typographia catholica Josephi Chęciński. 1905.
(2) Schematyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z Mapą Diecezji i dodatkiem Spisu Polskich Parafji i Polskiego Duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Opracował Zygmunt Adam Czernicki. Wydanie pierwsze (Stan z 1 stycznia 1925 r.). Kraków. Wydaniem i Nakładem Polskiego Instytutu Wydawniczego Z. A. Czernickiego Kraków.
(3) Schematismus Archidioecesis Leopoliensis ritus latini. MCMXXIX. Leopoli. Sumptibus Curiae Metropolitanae Ritus Latini 1939