Milno
Dodane przez Remek dnia Września 11 2008 13:10:22
OPIS WSI Z KOŃCA XIX WIEKU
[źródło: "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", praca zbiorowa, tom VI. Warszawa 1885, nakładem Władysława Walewskiego.] Zachowano oryginalną pisownię, rozwinięto skróty.
Milno (po rusku Mylno) z Bukowiną, wieś, powiat brodzki, 42 kilometry na południowy-wschód od Brodów, 7 kilometrów na wschód od sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Załoźcach, 24 kilometry na północny-wschód od najbliższej stacyi kolejowej w Jeziernej. Na wschodzie leży Gątowa, na południe Ditkowce i Mszaniec (obie w powiecie tarnopolskim), na zachodzie Blich, na północy Gaje załozieckie alias roztockie (część Załoziec). Północno-wschodnia część wsi przypiera na przestrzeni 7 kilometrów do granicy guberni wołyńskiej, za którą leżą Baszuki i Oleksiniec w powiecie krzemienieckim.
W obrębie wsi nastają we wschodniej stronie dwa strumyki, które się następnie łączą i tworzą potok Huk (ob.), dopływ Seretu, płynący na zachód do Blichu. W dolinie Huku leżą zabudowania wiejskie, a mianowicie część wsi Bukowina, na zachód od niej Kamionka, dalej na zachód Krasnowieczyzna i Podliski. Na prawym brzegu Huku, w północno-zachodniej stronie obszaru leży las ze wzgórzem Terebiec, a na północ od niego wznosi się wzgórze Szwed do 418 metrów (znak triangulacyjny). Na północnym-wschodzie wznosi się w niwie Pod gruszą jeden punkt do 385, drugi do 351 metrów. Na lewym brzegu Huku leży las Kamieniecka dębina, ze szczytem 377 metrów wysokim.
Własność większa ma roli ornej 549, łąk i ogrodów 111, pastwisk 69, lasu 1524 morgów; własność mniejsza roli ornej 3049, łąk i ogrodów 270, pastwisk 100, lasu 8 morgów.
W roku 1880 było 2223 mieszkańców w gminie, 76 na obszarze dworskim. (między nimi 1073 obrządku rzymsko-katolickiego, 1012 grecko-katolickiego). Parafia grecko-katolicka w Milnie, dekanat załoziecki, archidyecezya lwowska.
We wsi jest cerkiew. Do parafii należą Blich i Gątowa. Parafia rzymsko-katolicka w Załoźcach. Jest tu także kaplica, w której się niekiedy msza odprawia, i szkoła etatowa jednoklasowa.
Był tu niegdyś zamek, dziś stoją tylko ruiny. Marmurowe posadzki powyjmowano, ledwo kilka okruchów z nich pozostało. Z kamieni zbudowano stajnie i oficyny dla oficyalistów. Piwnice sięgają daleko w dziedziniec. W polu na Mogiłkach i Maniukach znachodzono dawniej rozmaite starożytności kamienne, bronzowe i żelazne.
Lu. Dz. [Ludwik Dziedzicki]
[to samo źródło]
Milnyk, nazwa starożytnego grodu ruskiego z epoki Daniela i Romana, wspominana często w latopisie wołyńskim. Gród wraz z zamkiem zniszczyli Tatarzy. Zajmował on prawdopodobnie część dzisiejszego Milna i Załoziec.
[źródło: "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich", praca zbiorowa, tom III. Warszawa 1882, nakładem Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego.] Zachowano oryginalną pisownię, rozwinięto skróty.
Huk, rzeczka, powstaje na pograniczu powiatu brodzkiego z Wołyniem, w obrębie gminy Milna, z dwóch potoków polnych; płynie po południowej stronie wsi Milna, a poniżej przez Podliski, przysiółek tejże gminy, tworząc tutaj obszerniejszy staw; poczem przechodzi w obręb gminy Blicha, gdzie zmienia kierunek zachodni na południowy, przerzyna obszerne mokradle załozieckie nad Seretem. Wpada do Seretu z lewego brzegu Na mapie Galicyi Kummersberga sekcya 23, mylnie napisano Hluk. W Podliskach porusza dwa młyny. Długość biegu l1 kilometrów; źródła na wysokości 350 metrów; źwierciadło wody na połączeniu się obu potoków polnych 342 metry, ujście 314 metrów (pomiary wojskowe).
Er. G.
ZALUDNIENIE MILNA:
1857 - 1.800 osób
1870 - 2.097 osób
1880 - 2.299 osób (między nimi 1073 wyznania rz.-kat., 1012 gr.-kat.)
1885 - 2.299 osób (w tym 1065 wyznania rz.-kat., 1056 gr.-kat. oraz 178 Izraelitów)
1890 - 2266 osób
1904 - 2609 osób
1921 - 2.283 osoby, 1.096 mężczyzn i 1.187 kobiet (według wyznania: 1.131 wyzn. rz.-kat., 1.090 gr.-kat., 1 innego chrzesc., 61 mojżeszowego; według podanej narodowości - 1.222 Polaków, 1.027 Rusinów i 34 Żydów)
1939 - dane ukraińskie - 2800 osób (w tym 1400 Ukraińców wyznania gr.-kat., 40 Żydów, 1330 Polaków i 30 "Ukraińców wyznania łacińskiego")
Najstarszy zachowany zapis nazwy Milna to "villa Milno" w nieznanym bliżej dokumencie z 1649 roku (cytowanym w książce Edwarda Klisiewicza "Nazwy miejscowe Tarnopolszczyzny", Kraków 2001)
BADANIA NAUKOWE NAD POCHODZENIEM POLSKIEJ LUDNOŚCI MILNA
[źródło: Zofia Kurzowa: "Historia i współczesność języka polskiego na Kresach południowo-wschodnich" - w: "Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich". Praca zbiorowa pod redakcją Irydy Grek-Pabisowej. Warszawa 1997. Polska Akademia Nauk, Instytut Slawistyki. Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.]
Wymienione źródło zawiera m.in. bardzo ciekawy materiał o badaniach nad dialektem mieszkańców wsi Milno, opierający się na wydanej po wojnie książki (K. Deyna "Gwary ukraińskie Tarnopolszczyzny" Wrocław 1957). Może ktoś z miłośników Milna dotrze do tej oryginalnej pozycji?
Autorka stwierdza, że Milno stanowiło wtórne osadnictwo polskie na wcześniejszym zasiedleniu ukraińskim. Podała nawet dokładną datę zniszczenia tej pierwszej, ruskiej wsi Milno: rok 1675. Czyli w czasie wielkiego najazdu Tatarów, odpartego przez króla Jana III Sobieskiego pod Lwowem. Straty w Milnie musiały być na tyle dotkliwe, że cała miejscowa populacja przestała istnieć - wymordowana, zabrana w niewolę lub rozproszona. Na ich miejsce w XVIII wieku zostali sprowadzeni polscy koloniści, a w 1736 roku znów pojawia się w dokumentach nazwa wsi Milno.
Zacytujmy oryginalne słowa Autorki:
"Skąpe informacje historyczne nie pozwalają stwierdzić, czy przybywający do danej wsi polscy osadnicy pochodzili z jednego terenu gwarowego, czy też osiedlali się tam ludzie mówiący różnymi gwarami polskimi, czyli pochodzący z różnych regionów Polski. Pewne przypuszczenia na ten temat pozwalają snuć, jak zobaczymy dalej, badania dialektologiczne."
"Jak wykazał K. Dejna, pewne polskie cechy gwarowe w mowie mieszkańców Milna wskazują na to, że pierwotnie albo wszyscy mieszkańcy tej wsi, albo przeważająca i kulturalnie dominująca ich część mówiła dialektem małopolskim."
W źródle są przytoczone konkretne przykłady tego słownictwa, zachowanego w gwarze mieszkańców Milna, a wywodzącego się prawdopodobnie z obszarów między Pilicą a Wieprzem. Niestety, wyrazy są w zapisie fonetycznym - więc nie możemy ich tu zacytować (z powodu problemu z uzyskaniem takich znaków w prostych czcionkach naszej strony internetowej). Zainteresowanych odsyłamy do oryginalnego źródła. Książka jest dostępna w internecie, piszący te słowa sam nabył ją w ub. roku w księgarni internetowej.
Ale to jeszcze nie koniec.
"Z drugiej strony pewien zespół cech mazowieckich w gwarze Milna świadczy o tym, że w jego obrębie osiedlili się też ludzie, którzy albo pochodzili z Mazowsza, albo ulegli wpływowi gwar mazowieckich."
"Do zwycięstwa form mazowieckich przyczyniło się niewątpliwie istnienie w otaczających gwarach ukraińskich bardzo podobnych właściwości językowych. Gwara Milna stanowi, jak widać, splot cech małopolskich, mazowieckich i ukraińskich."
I na zakończenie refleksje ogólne Autorki, które również odnoszą się do polskiej populacji wsi Milno.
"Jak to zwykle bywa z terenami kolonizowanymi, przyciągały one i skupiały ludność z różnych stron i okolic, a właściwości ich gwary stopniowo się na siebie nawarstwiały.
Z przytoczonych danych językowych wynika, że na te tereny najintensywniej napływała ludność z sąsiedniej Małopolski, a następnie z Mazowsza, którego mieszkańcy, jak wiadomo, wykazywali w ciągu wieków ekspansję kolonizacyjną na bliższe i dalsze obszary (np. na ziemię chełmińsko-dobrzyńską, w widły Wisły i Sanu, na Podlasie z Suwalszczyzną, na niektóre ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego).
Niezależnie od swego rzeczywistego pochodzenia wiejska ludność polska na Kresach południowo-wschodnich nazywała siebie Mazurami, podkreślając tym samym swoje polskie pochodzenie, etnicznie polski rodowód, a odcinając się od otaczającej ludności ukraińskiej."
Zainteresowanych zachęcamy do zapoznania się z tą książką. Wielka szkoda, że nikt nie przeprowadził takich badań nad gwarą Trościańca Wielkiego, bliźniaczej polskiej wsi w rękach tych samych właścicieli co Milno - i prawdopodobnie powstałej, czy raczej odbudowanej na nowo, w podobny sposób jak Milno. Być może przodkowie Milnian i mieszkańców Trościańca pochodzili z tych samych stron i jednocześnie pojawili się na Podolu.
Sprostowanie: Polacy zostali osiedleni w Milnie obok Rusinó w XVI wieku. W czasie najazdów tatarskich, zawsze części ludności udawało się zbiec w lasy i po nich następowały tylko nasiedlenia uzupełniające. W 1675 roku też.
Artykuł był pierwotnie opublikowany na portalu internetowym "Olejów na Podolu" www.olejow.pl